Við sem prjónum komust ekki hjá því að þvo í höndum. Handþvottur er ekkert mál ef fylgt er örfáum leiðbeiningum. En hvers vegna vex þetta svo mörgum í augum? Handþvottur er hluti af ferlinu eftir prjónið eða heklið. Þegar búið er að leggja mikla vinnu í flík og hún er úr vönduðu garni þá ætti ekki að stytta sér leið á lokasprettinum.

Ef málið snýst um að leiðast að þvo í höndum þá þarf að nálgast málið frá öðru sjónahorni. Að þvo í höndum er ekki mikil fyrirhöfn ef aðstaða er fyrir hendi. Það þarf annað hvort vask eða bala, rennandi vatn, ullarþvottalög og handklæði, helst fleiri en eitt ef peysan er stór. Loks þarf aðstöðu til að leggja peysu til þerris.

Hér eru almenn ráð fyrir þá sem prjóna eða fá prjónaða flík að gjöf. Þessi þvottaráð eiga við um allt sem er prjónað, hvort sem það er hand- eða vélprjónað, heimagert eða keypt úr búð.  Hér mun ég tala út frá ull því flestir á Íslandi prjóna úr ull, en ráðleggingarnar eiga eins við um silki eða annað viðkvæmt.

Ef flíkin er keypt í búð þá ættu að fylgja þvottaleiðbeiningar. Það má búast við því að miðinn sýni bala með hönd ofan í sem þýðir handþvottur eingöngu eða bala með 30°C eða 40°C undir sem þýðir að þvo má í vél á þessu hitastigi. En að auki eru oft strik undir balanum sem þýðir að setja eigi þvottinn á kerfi fyrir viðkvæman þvott.

Vélþvottur

Ef þið eigið þvottavél með góðu ullarþvottakerfi þá er um að gera að nota það fyrir allt sem má fara í vél. Þar með taldar allar flíkur úr superwash ull. Ullarþvottakerfin (stundum kölluð ullarvagga) eru hönnuð þannig vélin þvær mjög varlega og þvottahreyfingarnar eru vægar. Þá verður núningurinn í lágmarki, en hann getur þæft,  slitið eða myndað hnökur á flíkum. Það má ekki setja neitt annað með í vélina en ullarflíkina – eina eða fleiri í líkum litum.

Notið aðeins sérstaka ullarsápu. Venjuleg þvottaefni eru ekki ætluð fyrir ullar- og silkiþvott og geta skemmt. Það er hægt að fá alls kyns ullarþvottalög sem freyðir lítið og hentar því í vélþvott.

Ullarþvottakerfið tekur ekki eins langan tíma og önnur kerfi og vinduhraðinn er meiri til að ná sem mestu vatni úr flíkunum. Ef peysurnar eru úr silki eða fíngerðar og vélprjónaðar gæti verið betra að stilla vinduhraðann á færri snúninga svo peysan krumpist ekki eins mikið. Fyrir grófari peysur skiptir þetta ekki eins miklu máli. En hins vegar þarf að taka flíkina sem fyrst úr vélinni og leggja hana flata til þerris. Helst með handklæði undir eða einhverju sem drekkur í sig raka. Gott að halda til haga stórum handklæðum, þótt slitin séu, til þessara nota. Strjúka svo með flötum lófa yfir flíkina til að slétta hana og teygja í rétta stærð. Ef flíkin hefur stækkað í þvotti (sumt garn getur blásið út í þvotti) þá þarf að þjappa henni saman þegar hún er lögð til þerris og leggja í rétta stærð.

Mikilvægt að hafa góða loftræstingu þar sem flíkin er þurrkuð og snúa henni við af og til þar til hún er þurr í gegn. Það er líka gott að nota sérstakar strekkinga- eða þurkmottur undir peysu sem er lögð til þerris. Þá er hægt að færa hana til eftir þörfum. Þeir sem vilja vanda sig mæla þurra flík áður en hún er þvegin og teygja hana svo eða þjappa saman í rétta stærð aftur eftir þvottinn. Það sama á  líka við um handþvott.

Eitt mikilvægt atriði sem á bæði við um vél- og handþvott. Þegar flíkin er færð úr vélinni eða vaskinum verður að gæta þess að ekki teygist á henni. Blaut flík er alltaf þyngri og því þarf að fara varlega svo hún aflagist ekki. Notið fat eða bakka undir hana alla á milli staða.

Handþvottur

Ef þvottabalinn með hönd ofan í er á miðanum þarf að handþvo. Allan lopa þarf að handþvo, alla alpakaull, alla mohairull, flest silki og yfirleitt alla venjulega ull sem er ekki superwash. Superwash ullin hefur verið meðhöndluð þannig að hún á ekki að þófna við vélþvott. Margir kjósa að handþvo vélþvæga ull því það tekur því ekki að setja vélina í gang fyrir eina litla barnapeysu svo dæmi sé tekið. Handþvotturinn sparar stundum orku og tíma. Svo eru aðrir sem hafa komist upp á lag með að vélþvo lopapeysur en það á við um þá sem eiga vélar með mjög góðu ullarþvottakerfi. Fleiri þvo lopapeysur í höndum og láta vélina um að vinda. Þá er nauðsynlegt að hafa fatið undir þegar rennblaut flíkin er borin á milli vasks og vélar svo hún togni ekki.

Eftir prjón borgar sig að þvo til að jafna lykkjurnar. Handprjónuð peysa verður oft mun fallegri eftir fyrsta þvott. Hægt er að fá þvottalög eins og SOAK sem jafnar ph gildið í garninu og ekki þarf að skola úr sem gerið verkið enn þægilegra og fljótlegra og fer betur með.

En hvernig veit maður hvað má vélþvo og hvað ekki. Þeir sem prjóna sjálfir eiga miðann af garninu og sjá þar hvernig má þvo. Ef flíkin er gjöf og ekki fylgja með þvottaupplýsingar, skaltu spyrja gefandann. Ef í vafa skaltu handþvo.

Það tekur 10 mínútur að handþvo litla barnapeysu og hún þarf ekki mikið pláss til að þorna, getur verið á eldhúsborðinu yfir nótt ef því er að skipta. En ef margar flíkur safnast saman tekur það auðvitað lengri tíma, en aðallega þarf meira pláss til að leggja til þerris. Það má aldrei hengja upp prjónaða flík. Þá getur hún tognað og aflagast.

Ef handlaugin á baðherberginu er lítil getur verið betra að nota eldhúsvaskinn eða vask í þvottahúsi ef hann er til staðar. Notið ylvolgt vatn eða kaldara en þið mynduð nota í baðvatn eða um 30°C. Það er mikilvægt að hitastigið á vatninu sé jafnt og því borgar sig að láta renna í vaskinn að fullu og setja þvottalöginn í áður en flíkin er sett ofan í. Það eru til margar tegundir af mildum ullarþvottalegi á markaðnum, m.a. sérstökum fyrir lopann því það er meiri fita í honum en öðru bandi. Ef allt þrýtur má alltaf nota hárþvottalög.

Hreyfið flíkina varlega í vatninu. Ef verið er að þvo flík eftir prjón þarf bara rétt aðeins að láta hana liggja stutta stund og setja í eitt eða fleiri skolvötn ef notaður er hefðbundinn ullarþvottalögur sem freyðir. Ef flíkin er óhrein þarf að hreyfa aðeins lengur í vatninu og gæta þess að nudda ekki. Lyftið flíkinni upp úr vaskinum á fat á meðan að skipt er um skolvatn og gætið þess að ekki teygist á neinu. Þess vegna er snilld að nota SOAK því þá þarf ekki að skola. Mistök sem margir gera er að grípa um annan enda peysunnar og toga hana upp úr vatninu og dýfa henni niður aftur til að skola og endurtaka þetta. En forðist þetta því þá teygist á peysunni. Eftir því sem flík er lausar prjónuð þeim mun meiri hætta er á að hún teygist og þá þarf að fara gætilega.

Nýþvegin flíkin er tekin varlega upp úr síðasta skolvatninu og sett á fat. Mesta vatnið er kreist úr (ekki undið eða snúið uppá). Setjið stórt handklæði á gólfið, leggið blauta flíkina á handklæðið, rúllið því upp og ef þetta er stór flík er gott að ganga berfætt á handklæðinu þar til það er orðið blautt í geng. E.t.v þarf að endurtaka þetta með þurru handklæði, fer eftir stærð peysunnar og þykkt handklæðisins.

Ef hætta er á að garn láti lit, t.d. handlitað garn eða marglit paysa, þá er lykilatriði að nota kalt vatn. Litur rennur frekar þegar vatnið er heitara.

Þið sjáið á vatninu ef flíkin lætur lit. Ef flíkin er einlit skolar maður þar til vatnið verður tært. Ef flíkin er marglit og hætta er á að liturinn renni á milli þarf að hafa mikið vatn, hraðar hendur og skola oft og hreyfa vatnið stöðugt. Að síðustu skiptir miklu máli að ná sem mestu vatni úr flíkinni áður en hún er lögð til þerris því oftast rennur liturinn til eftir þvottinn þegar hún liggur flöt. Skynsamlegt væri að setja þannig flíkur í vinduna í vélinni til að minnka áhættuna á því. Og hafa örugglega eitthvað undir sem drekkur í sig rakann. Gamalt húsráð sem er enn í fullu gildi er að setja örlítið borðedik í síðasta skolvatnið til að skerpa á litunum en það kemur samt ekki í veg fyrir að litur renni.

Eftir þetta er flíkin lögð til þerris á þurran stað á þurrt handklæði eða þurrkmottur samanber leiðbeiningar hér að ofan um vélþvottinn.

Í þessu er reynslan besti skólinn og vonandi verður þetta til að hvetja ykkur til að þvo í höndum þegar þess þarf. Ef einhver hefur gefið ykkur eða barninu ykkar handprjónaða peysu sem búið er að leggja mikla umhyggju og vinnu í þá á hún skilið að fá góða umhirðu. Gangi ykkur vel!

Guðrún Hannele

[email protected]